Αγαπητοί αναγνώστες,
δεν θα ήθελα ιδιαίτερα να σας παραθέσω με επιστημονικούς όρους τι σημαίνει και γιατί συμβαίνει η «εξουθένωση» των αθλητών, ούτε εκτιμώ ότι θα σας ενδιέφερε και πολύ (και ίσως καλά κάνετε!). Θα ήθελα όμως να σας μιλήσω ανοιχτά για τον προβληματισμό μου πάνω στο θέμα αυτό και να σας δώσω τη «σκυτάλη» για σκέψεις.
Mελετώντας την εξουθένωση για πάνω από 10 χρόνια, κάνοντας 2 μεταπτυχιακά και διδακτορικό σε αυτό το θέμα και αισίως μιλώντας σε πολλά συνέδρια και σεμινάρια, πλέον αναγνωρίζω τη σημασία που έχει για όλους τους εμπλεκόμενους να κατανοήσουν ότι η εξουθένωση αποτελεί κόκκινη γραμμή που δεν πρέπει να πατήσει ο αθλητής!
Βλέποντας τόσους θαυμάσιους μικρούς αθλητές στο στίβο, πολύ συχνά αναρωτιόμουν: «Πως είναι δυνατόν, ταλαντούχα παιδιά που από μικρή ηλικία «ερωτεύονται» τον στίβο και τον βάζουν στο υψηλότερο βάθρο της καρδιάς τους για πάνω από 10 χρόνια (τα οποία θα έπρεπε να είναι και τα πιο ξέγνοιαστα όλης τους της ζωής!!), να φτάνουν σε σημείο να βιώνουν, τόσο έντονα και τόσο συχνά, αρνητικά συναισθήματα και αρνητικές σκέψεις για την ενασχόλησή τους αυτή και τελικά να φεύγουν απογοητευμένα, σχεδόν μισο-άδεια και πικραμένα από τα γήπεδα; ( και μαζί τους γονείς και προπονητές;; )»
Που έχουμε αποτύχει όλοι οι υπόλοιποι και τι δεν προλάβαμε να δούμε και να τους πούμε;
Όμως, πρώτα από όλα, σημασία έχει να καταλάβουμε τι είναι η εξουθένωση: “…ένα πολυδιάστατο σύνδρομο το οποίο αποτελείται από συναισθηματική / σωματική εξάντληση, αισθήματα αποτυχίας / μειωμένης απόδοσης και αρνητικά συναισθήματα για το ίδιο το άθλημα, όπως κυνισμός και υποτίμησηβ” Και η εξουθένωση είναι όλα αυτά μαζί!!!
Προσέξτε! Όταν συναντάμε μόνο ένα ή κάποια από τα παραπάνω, τότε μιλάμε για κάτι διαφορετικό, π.χ μιλάμε για πιθανές ενδείξεις εξουθένωσης, ή υπερ-προπόνηση, ή έλλειψη κινήτρων, ή στασιμότητα, ή ακόμη και κατάθλιψη… αλλά δεν μιλάμε για πραγματική εξουθένωση!
Για παράδειγμα: επειδή κάποιος προπονείται συνέχεια στο κόκκινο δεν σημαίνει απαραίτητα ότι είναι εξουθενωμένος (εκτός και αν αυτό συμβαίνει από τα 11-12 του χρόνια και για πολλά επόμενα χρόνια, με μετάλλια από μεγαλύτερες κατηγορίες στο σβέρκο κρεμασμένα και τον προπονητή από δίπλα να κοντοστέκεται φουσκωμένο από περηφάνια!! εδώ δεν τη γλιτώνουμε την εξουθένωση!)
…χρειάζεται λοιπόν και άλλα κομμάτια να συμπληρώσουν το παζλ της εξουθένωσης, όπως, έλλειψη ξεκούρασης, πολύ μικρά (σχεδόν ανύπαρκτα!) διαλείμματα, σοβαρή μείωση των κινήτρων για προπόνηση, επιτυχίες από πολύ μικρή ηλικία, αίσθηση έλλειψης προσωπικής ταυτότητας εκτός αθλητισμού, αδυναμία προσωπικού ελέγχου, υψηλές (συχνά μη ρεαλιστικές) προσδοκίες και στόχους που τροφοδοτούν την υπερβολική προπόνηση κ.α.
Η εξουθένωση είναι επικίνδυνη, σχεδόν μη αναστρέψιμη και δεν πρέπει να λαμβάνεται αψήφιστα από κανέναν! Αντιθέτως, πρέπει να αναγνωρίζεται και να αντιμετωπίζεται άμεσα, με όλους τους τρόπους και με όλα τα δυνατά μέσα!
Μελετώντας ξανά και ξανά το σύνδρομο αυτό, μπορώ να πω με σιγουριά πως η εξουθένωση αποτελεί ένα πολύπλοκο σύνδρομο, τόσο ως προς τις αιτίες και τους παράγοντες που τη δημιουργούν, τις συνθήκες που την επηρεάζουν και τους τρόπους αντιμετώπισή της – και ότι για να την κατανοήσουμε πραγματικά, χρειάζεται να έχουμε υπόψη ότι τόσο στην εξήγησή της όσο και στην αντιμετώπισή της λειτουργούν άρρηκτα συνδεδεμένα «δύο πλευρές του ίδιου νομίσματος»:
Πρώτη πλευρά, οι «κοινές διαδρομές προς εξουθένωση», δηλαδή η παρουσία σημαντικών λόγων οι οποίοι οδηγούν σε εξουθένωση αθλητές διαφορετικών χαρακτηριστικών (ηλικίας, φύλου, προπονητικού-αγωνιστικού επιπέδου, χαρακτηριστικών προσωπικότητας και αθλητικών συνθηκών) με παρόμοιους μηχανισμούς.
Οι σημαντικοί αυτοί λόγοι προκύπτουν από τα 5 βασικά παραδοσιακά μοντέλα εξουθένωσης:
γνωστικο-συμπεριφορικό στρες (smith, 1986), προπονητικό στρες (Silva, 1991), περιορισμένη εναλλακτική ταυτότητα / προσωπικός έλεγχος (Coakley, 1992), επένδυση-παγίδευση (Raedeke, 1997), μείωση κινήτρων (Cresswell & Eklund, 2005).
Οι συνδυασμοί αυτών των λόγων οδηγούν συχνά έναν αθλητή σε βίωση πραγματικής εξουθένωσης. Τέτοιοι συνδυασμοί φαίνεται να είναι:
1) η υπερπροπόνηση μαζί με την έλλειψη κινήτρων για τη συνέχιση του αθλήματος, 2) το χρόνιο στρες μαζί με την αποδυνάμωση της προσωπικής ταυτότητας και του προσωπικού ελέγχου του αθλητή, 3) το χρόνιο στρες μαζί με την υπονόμευση των εσωτερικών κινήτρων του αθλητή, 4) η υπερπροπόνηση μαζί την παγίδευση του αθλητή στο άθλημα κ.ο.κ.
Ωστόσο, κατά τη διαδρομή προς τη βίωση εξουθένωσης, κάποιοι αθλητές δεν αντιδράνε με τον ίδιο τρόπο ούτε έχουν τα ίδια συμπτώματα και τις ίδιες συνέπειες.
Αυτό συμβαίνει διότι η εξουθένωση επηρεάζεται αισθητά από διάφορους άλλους παράγοντες, οι οποίοι και αποτελούν την 2η «πλευρά του ίδιου νομίσματος»: Τα «προσωπικά μονοπάτια προς εξουθένωση» του κάθε αθλητή.
Αυτά υποδηλώνουν δυσλειτουργικά προσωπικά και αθλητικά χαρακτηριστικά (π.χ. τελειομανία, άγχος προδιάθεσης, χαμηλή αυτοεκτίμηση, υψηλό ατομικό προπονητικό φορτίο, έλλειψη συμπαράστασης) τα οποία μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση της εξουθένωσης του αθλητή.
Από την άλλη μεριά, κάποια λειτουργικά χαρακτηριστικά του αθλητή (π.χ. αυτοπεποίθηση, αισιοδοξία, ανθεκτικότητα, κοινωνική υποστήριξη, μηχανισμοί αντιμετώπισης) μπορούν να βοηθήσουν στην πρόληψη, αποφυγή αλλά και αντιμετώπιση της εξουθένωσης του αθλητή.
Όπως φαίνεται όμως, σας μιλάω επιστημονικά, ενώ ήθελα να το αποφύγω! Με απλά λόγια, ένας υπερπροπονημένος αθλητής, ο οποίος βιώνει χρόνια στασιμότητα στην απόδοση του και ο οποίος παρόλο που αρχίζει και χάνει το πραγματικό του ενδιαφέρον για το άθλημα, συνεχίζει την ενασχόληση του με αυτό, τότε αρχίζει να αισθάνεται παγιδευμένος και οδηγείται (με μαθηματική σχεδόν ακρίβεια!!) σε εξουθένωση.
Ωστόσο, αν ένας άλλος υπερπροπονημένος αθλητής, με τις ίδιες παραπάνω συνθήκες, ο οποίος όμως έχει χαρακτηριστικά υψηλής αυτοεκτίμησης και σιγουριάς για τον εαυτό του αποφασίσει να κάνει ένα μικρό διάλλειμα από την αθλητική του δράση ή να βρει εναλλακτικές δραστηριότητες, πιθανά να προλάβει την εξουθένωση ή να μπορεί τουλάχιστον να την αντιμετωπίσει εγκαίρως.
Ελπίζω να μην σας μπέρδεψα κι άλλο! Αλλά αυτό είναι η εξουθένωση! Ένα κουβάρι που πρέπει να ξεδιπλωθεί το συντομότερο δυνατό! Και θα το ξεδιπλώσουμε μαζί σιγά-σιγά!
Τα συμπεράσματα δικά σας και εγώ στη διάθεσή σας! Τροφή λοιπόν για σκέψη μέχρι την επόμενη εβδομάδα!
Α.Μ.
Ωραίο και χρήσιμο θέμα! Η ρουτίνα είναι κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε εξουθένωση; Επιβάλλεται ποτέ η αλλαγή περιβάλλοντος ή προπονητή για το λόγο αυτό; είναι κάτι που το αναφέρουν αθλητές
Η ρουτίνα μπορεί να οδηγήσει ένα αθλητή στην υπονόμευση των κινήτρων του για την αθλητική του ενασχόληση και για το λόγο αυτό χρειάζεται ο προπονητης μαζί με τον αθλητή να επαναπροσδιορίζουν συχνά μία σειρά από σημαντικές παραμέτρους, όπως, προπονητικό πλάνο, προπονητικό περιβάλλον, προσδιορισμός νέων στόχων, εναλλακτικές δραστηριότητες κ.α. Επίσης, η σοβαρή μείωση των κινήτρων αποτελεί ένα από τα κρίσιμα συμπτώματα αθλητών που βιώνουν εξουθένωση. Όμως, η ρουτίνα από μόνη της δεν αρκεί για να αποτελέσει αιτία εξουθένωσης παρά μόνο (και κάτω από συνθήκες) εφόσον ενεργοποιήσει κάποιον από τους κύριους λόγους εξουθένωσης π.χ. χρόνιο στρες, υπερπροπόνηση-στασιμότητα, παγίδευση, κοινωνική αποδυνάμωση ή έλλειψη κινήτρων, π.χ. η συνεχής ρουτίνα πιθανά να ενεργοποιήσει έναν φαύλο κύκλο παγίδευσης του αθλητή μεσα στον αθλητισμό. Η παγίδευση αυτή ουσιαστικά δείχνει ότι ένας αθλητής ο οποίος έχει επενδύσει στον αθλητισμό πολύ χρόνο και κόπο και θεωρεί ότι δεν μπορεί να κάνει κάποια άλλη δραστηριότητα, παραμένει στον αθλητισμό εγκλωβισμένος ενώ ουσιαστικά έχει “ρουτινιάσει” και δεν το απολαμβάνει πια.
Αναφορικά με την αλλαγή περιβάλλοντος και/ή προπονητή αυτό που χρειαζεται να εστιάσουν αθλητής-σύμβουλος είναι αν τόσο το περιβάλλον όσο και ο προπονητής αποτελούν πραγματικά εμπόδιο στην ευημερία του αθλητή και κατά συνέπεια τον οδηγούν σε εξουθένωση..και αυτό γιατί μία τέτοια αλλαγή αν δεν μπορέσει να επιφέρει πραγματική ανακούφιση πιθανά να οδηγήσει σε αντίθετα αποτελέσματα, όπως, στρές αβεβαιότητα και ανάγκη ικανοποίησης περισσότερων απαιτήσεων για νέα προσαρμογή. Αν όμως, η ρουτίνα που προκύπτει από την ομάδα και τον προπονητή οδηγεί τον αθλητή σε αρνητικά συναισθήματα και σκέψεις, τότε η αλλαγή είναι αναγκαία…Είναι αποδεδειγμένο, ότι τέτοιες ριζικές αλλαγές εφόσον κριθούν αναγκαίες πολλές φορές ανακουφίζουν τον αθλητή και του προσδίδουν νέους ορίζοντες δράσης, δέσμευσης και συνέχισης του αθλήματος.