Αν και αρχική πρόθεση ήταν η ενασχόληση με άλλο θέμα, επανέρχομαι
στην αθλητική εξουθένωση εκτιμώντας πως πρέπει να τονιστούν κάποια πράγματα και να αναφερθούν ορισμένα ακόμα!
Ο κάθε αθλητής αποτελεί μία ατομική περίπτωση, οι δεξιότητες του και οι ψυχοσωματικές του δυνατότητες αποτελούν έναν μοναδικό συνδυασμό τον οποίο χρειάζεται να ανακαλύψουμε στην προσπάθειά μας να εξηγήσουμε τι συμβαίνει και να βοηθήσουμε πραγματικά εκείνον τον αθλητή που το έχει ανάγκη!
Πως αναγνωρίζουμε λοιπόν έναν αθλητή ο οποίος εμφανίζει ενδείξεις εξουθένωσης;
Συχνά ο αθλητής αυτός αισθάνεται:
(α) κόπωση, αδιαθεσία, λήθαργο, μπούχτισμα, παγίδευση (συμπτώματα που υποδηλώνουν “συν. / σωμ. εξάντληση”)
(β) αλλαγές στην επίδοση, στασιμότητα, μειωμένη αίσθηση επιτυχίας, αδυναμία συνέχισης (συμπτώματα που υποδηλώνουν “μειωμένη επίτευξη”)
(γ) αμφιβολίες, χαμηλά αντιλαμβανόμενα κέρδη, έλλειψη ενθουσιασμού, έλλειψη προσπάθειας για βελτίωση (συμπτώματα που υποδηλώνουν “αθλητική υποτίμηση”).
Είναι σημαντικό λοιπόν, από τη στιγμή που ο αθλητής αρχίζει και βιώνει κάποια από τα παραπάνω συμπτώματα, να θορυβηθούμε τόσο οι ειδικοί, προπονητές, γονείς αλλά και οι ίδιοι οι αθλητές και να αναρωτηθούμε τι συμβαίνει, γιατί συμβαίνει και πως προλαμβάνεται.
Όμως, η όλη διαδικασία δεν είναι τόσο απλή ούτε εύκολη.
Από το στάδιο της αναγνώρισης των αθλητών που βιώνουν κάποιες ενδείξεις εξουθένωσης μέχρι και το στάδιο πρόληψης-αντιμετώπισής του συνδρόμου, η εξουθένωση αποτελεί μία διαδικασία κατά την οποία τα συμπτώματα αυξάνονται και καταλήγει να αποτελέσει μία πολύπλοκη και χρόνια κατάσταση.
Για παράδειγμα, κάποιοι αθλητές στην αρχή αισθάνονται εξαντλημένοι τόσο ψυχολογικά όσο και σωματικά, συνθήκη η οποία τους «οδηγεί» στη μειωμένη απόδοση και στασιμότητα στην απόδοσή τους (στασιμότητα η οποία πιθανά να είναι πραγματική, πιθανά όμως να είναι αντιλαμβανόμενη ως μειωμένη, λόγω υψηλών προσδοκιών και δύσκολων προσωπικών στόχων..).
Από την άλλη μεριά, ορισμένοι αθλητές στα πρώτα στάδια εξουθένωσης αισθάνονται ότι δεν αποδίδουν όσο θα ήθελαν και το αίσθημα προσωπικής επίτευξης μειώνεται – «συνθήκη» η οποία τους οδηγεί σε αυξημένη προσπάθεια, περισσότερη προπόνηση και συνεπώς εξαντλούνται κατά την προσπάθεια αυτή.
Σε κάθε περίπτωση, οι αθλητές που εξουθενώνονται (είτε ξεκινώντας από αισθήματα εξάντλησης, είτε από αισθήματα μειωμένης επίτευξης) θα οδηγηθούν σε υποτίμηση του αθλήματος, χαρακτηριστικό που πλέον δηλώνει την παρουσία εμφανών σημαδιών εξουθένωσης και γεγονός το οποίο πρέπει να μας «ταρακουνήσει»!!
Διαφέρουν μεταξύ τους οι αθλητές που βιώνουν εξουθένωση;
Σε πρόσφατη έρευνά μας που παρουσιάστηκε στο Παν/νιο συνέδριο Αθλητικής Ψυχολογίας 2018 (Μαρκάτη, Α., Καρτερολιώτης Κ. & Ψυχουντάκη Μ) με θέμα: «Προφίλ αθλητικής εξουθένωσης: Η συμβολή τους στην αναγνώριση ενδείξεων εξουθένωσης» δείξαμε ότι σε Έλληνες αθλητές υπάρχει διαβάθμιση ως προς την βίωση εξουθένωσης, γεγονός το οποίο μπορεί να αποτελέσει ισχυρό εργαλείο αναγνώρισης ενδείξεων εξουθένωσης και κατά συνέπεια έγκαιρης αντιμετώπισής της. Συγκεκριμένα, αναδύθηκαν τα παρακάτω «προφίλ εξουθένωσης» (1) αθλητές με πρώιμες ενδείξεις εξουθένωσης (υψηλή μειωμένη επίτευξη), αθλητές με κύριες ενδείξεις εξουθένωσης (υψηλή συν./σωμ. εξάντληση και μέτρια μειωμένη επίτευξη και αθλητική υποτίμηση) και αθλητές με πλήρη εξουθένωση.
Επίσης, σε έρευνα που θα παρουσιαστεί στο Πανευρωπαϊκό συνέδριο Αθλητικής Ψυχολογίας (Markati, A., Karteroliotis K., & Psychountaki, M.) με θέμα: «A contemporary approach in understanding burnout experience: how to integrate the traditional athlete burnout models» βρήκαμε ότι οι εξουθενωμένοι αθλητές δεν εμφανίζουν ίδια χαρακτηριστικά. Συγκεκριμένα ομαδοποιήθηκαν σε διαφορετικά προφίλ ανάλογα με τους λόγους από τους οποίους εξουθενώνονται. Δηλαδή, σε (1) «παγιδευμένους στο άθλημα» αθλητές, (2) σε αθλητές οι οποίοι εμφανίζουν ταυτόχρονα υψηλή υπερπροπόνηση, υψηλή παγίδευση και υψηλό ψυχοκοινωνικό στρες, (3) σε αθλητές οι οποίοι είναι υπερπροπονημένοι, στάσιμοι και με έντονο προπονητικό και ψυχοκοινωνικό και, τέλος, (4) σε αθλητές που εμφανίζουν υψηλή εξουθένωση χωρίς να είναι ευδιάκριτοι οι λόγοι, γεγονός το οποίο χρειάζεται περαιτέρω διερεύνηση. (Η συγκεκριμένη μελέτη είναι η πρώτη σε παγκόσμια κλίμακα η οποία μελετά τους λόγους εξουθένωσης σε 50 αθλητές οι οποίοι βιώνουν υψηλά επίπεδα εξουθένωσης)
Φαίνεται σημαντικό τελικά (θα επιστρέψω στη δήλωσή μου σε προηγούμενο μου άρθρο) ότι η μελέτη της εξουθένωσης είναι πολυδιάστατη και σύνθετη, γεγονός που υποδηλώνει πως χρειάζεται να την κατανοήσουμε και ως προϊόν τόσο συγκεκριμένων λόγων και συνδυασμού αυτών (πχ παγίδευση, υπερπροπόνηση, κοινωνική αποδυνάμωση, στρες κ.α.) όσο και προϊόν το οποίο επηρεάζεται έντονα από τα προσωπικά χαρακτηριστικά του ατόμου (τελειομανία, άγχος προδιάθεσης, χαμηλή αυτοεκτίμηση, υψηλό ατομικό προπονητικό φορτίο και προσωπικά όρια, έλλειψη συμπαράστασης, αυτοπεποίθηση, αισιοδοξία, ανθεκτικότητα, κοινωνική υποστήριξη, μηχανισμοί αντιμετώπιση κ.α.)
Τι πρέπει να γίνει αρχικά
Σε γενικές γραμμές, προτείνεται οι προπονητές, οι γονείς και οι ειδικοί, να έρθουν σε γνωριμία και να ευαισθητοποιηθούν με το σύνδρομο της αθλητικής εξουθένωσης, ώστε να μπορούν να αναγνωρίσουν εγκαίρως τα πρώτα σημάδια εξουθένωσης και να είναι σε θέση να κατανοήσουν τους λόγους που οδήγησαν τον αθλητή στη βίωσή της.
Επίσης, η πρόληψη και αντιμετώπισή της τόσο σε ατομικό επίπεδο (π.χ. ανάπτυξη εσωτερικών κινήτρων, σωστή και έγκυρη διαχείριση του στρες, θέματα προσωπικότητας, καλλιέργεια αρχών ισορροπημένης ζωής) όσο και σε οργανωτικό / διαπροσωπικό επίπεδο (π.χ. ισορροπία απαιτήσεων – αποθεμάτων, έλεγχος της περιοδικότητας της προπόνησης-αποκατάστασης, εναλλακτική ταυτότητα και κοινωνική υποστήριξη).
Κάπου εδώ σας αφήνω ελπίζω ευαισθητοποιημένους και σε αρκετό βαθμό ενήμερους για το θέμα της αθλητικής εξουθένωσης και θα τα πούμε σύντομα εξετάζοντας την πρόωρη εξειδίκευση! Α.Μ.
Προηγούμενα blog για την αθλητική εξουθένωση:
-> 1ο μέρος
-> 2ο μέρος
