Ο Δρ Glen Davison εξετάζει τους παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά το ανοσοποιητικό σύστημα και να αυξήσουν τον κίνδυνο λοίμωξης του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος και με ποιο τρόπο οι αθλητές μπορούν να ελαχιστοποιήσουν τους κινδύνους αυτούς.
Το άρθρο έχει αρχικά δημοσιευτεί στο Sport and Exercise Scientist, Issue 51, Spring 2017, με τον τίτλο “Immunity and illness in athletes”.
Published by the British Association of Sport and Exercise Sciences – www.bases.org.uk
Επιμέλεια-μετάφραση με την άδεια της BASES (απαγορεύεται η ανατύπωση, αναπαραγωγή και εκμετάλλευση σε έντυπη, ηλεκτρονική, ψηφιακή ή οποιαδήποτε άλλη μορφή και με οποιοδήποτε μέσο μέρους ή του συνόλου αυτού του υλικού χωρίς προηγούμενη άδεια)
Απόστολος Θεοδώρου
Επίκουρος Καθηγητής – Αθλητικά Άλματα
Σ.Ε.Φ.Α.Α Αθηνών
Εισαγωγή
Η συχνότητα εμφάνισης ασθένειας του ανώτερου αναπνευστικού (π.χ. κρυολογήματα και γρίπη) είναι σε πολλούς αθλητές υψηλότερη από το «κανονικό», και τέτοιου είδους λοιμώξεις μπορεί να θέσουν σε κίνδυνο την προπόνηση και / ή την αγωνιστική απόδοση (Pyne et al., 2005). Για το λόγο αυτό, στρατηγικές μείωσης του κινδύνου προσβολής από αυτές τις ασθένειες και στρατηγικές διαχείρισης ή θεραπείας των νοσούντων αθλητών μπορούν να βελτιστοποιήσουν την αποκατάστασή τους και να περιορίσουν τους κινδύνους εξάπλωσης της λοίμωξης σε άλλους συναθλητές.
Άσκηση, ανοσία και ασθένεια
Είναι γενικά αποδεκτό ότι μέτρια δοσολογία άσκησης βελτιώνει τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος και ως εκ τούτου μειώνει τον κίνδυνο λοίμωξης. Ωστόσο, υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι οι αθλητές που ενασχολούνται συστηματικά με παρατεταμένη και / ή εντατική προπόνηση παρουσιάζουν υψηλότερη από το «κανονικό» συχνότητα ήσσονος σημασίας λοιμώξεων, κυρίως του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος (Gleeson & Walsh, 2012). Αυτό είναι ιδιαίτερα εμφανές σε αθλητές αντοχής όπως ποδηλάτες, δρομείς, κολυμβητές και τριαθλητές, αλλά αυξημένο κίνδυνο μπορεί να διατρέχουν και οποιοιδήποτε αθλητές με υψηλό φορτίο άσκησης και / ή ανελλιπή αποκατάσταση.
Συχνότητα και η εποχική διακύμανση
Ο μέσος άνθρωπος θα βιώσει συνήθως 2-4 περιστατικά ετησίως λοίμωξης της ανωτέρας αναπνευστικής οδού (Gleeson & Walsh, 2012), αλλά αυτό μπορεί να διπλασιαστεί σε επιρρεπείς σε ασθένειες αθλητές. Η συχνότητα είναι υψηλότερη το χειμώνα (βλέπε Σχήμα 1) και οι αθλητές μπορεί να είναι ακόμη πιο ευάλωτοι αυτούς τους μήνες (έως 5 φορές υψηλότερη σε αθλητές έναντι σε μη-αθλητές).
Παράγοντες κινδύνου
Μετά από επίπονη ή / και παρατεταμένη περίοδο άσκησης, μειώνονται προσωρινά πολλά συστατικά του ανοσοποιητικού συστήματος (ανοσοκαταστολή προκαλούμενη από την άσκηση) (Gleeson & Walsh, 2012). Ανάλογα με τη φύση της άσκησης αυτό μπορεί να διαρκέσει από λίγες ώρες έως κάποιο διάστημα λίγων ημερών. Συγκεκριμένα, αν η επόμενη άσκηση ξεκινήσει πολύ νωρίς, πριν ανακάμψει πλήρως το ανοσοποιητικό σύστημα, τότε μπορεί να προκύψει μια προοδευτική συσσώρευση της ανοσοκαταστολής. Οι περίοδοι ανοσοκαταστολής, είτε για μικρές είτε για χρόνιες περιόδους, ονομάζονται «ανοικτά παράθυρα», και αυτό είναι ένα πιθανός μηχανισμό που εξηγεί μια αυξημένη ευαισθησία. Ωστόσο, είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι αυτό δεν σημαίνει κατ ‘ανάγκην ότι οι αλλαγές σε μεμονωμένους ανοσοποιητικούς δείκτες από μόνη της μπορεί να προβλέψει τον κίνδυνο ασθένειας. Είναι σημαντικό οι έρευνες να επιλέξουν κλινικά σημαντικούς δείκτες, όπως τα συμπτώματα και την πραγματική συχνότητα εμφάνισης λοιμώξεων και in vivo ανοσοποιητικούς δείκτες που σχετίζονται κλινικά με την ανοσοκαταστολή (για λεπτομερή επισκόπηση βλέπε Albers et al., 2013).
“Πολλοί αθλητές πρέπει να προπονούνται συχνά και συστηματικά κάτι που σημαίνει ότι βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο για σημαντικές χρονικές περιόδους.”
Προπονητική επιβάρυνση
Πολλοί αθλητές πρέπει να προπονούνται συχνά και συστηματικά κάτι που σημαίνει ότι βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο για σημαντικές χρονικές περιόδους (δηλαδή μεγαλύτερος αριθμός ή διάρκεια των ανοικτών παραθύρων). Η σχέση μεταξύ οξείας ή / και χρόνιας άσκησης είναι πολύ συγκεκριμένη για τον αθλητή (και ποικίλει ανάλογα με την προπονητική κατάσταση, την προπονητική φάση, κ.λπ.), με αποτέλεσμα να είναι δύσκολο να προσδιοριστούν συγκεκριμένες εντάσεις άσκησης, διάρκειες και τα φορτία που σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο. Ωστόσο, η παρατεταμένη (> 90 λεπτών ) άσκηση στο 55-75% της μέγιστης αερόβιας ικανότητας συχνά προτείνεται ως το «σημείο αιχμής». Υψηλά χρόνια προπονητικά φορτία έχουν επίσης συνδεθεί με τον κίνδυνο αυτών των ασθενειών αν και ορισμένες μελέτες δείχνουν τα άτομα με τα υψηλότερα φορτία να διατρέχουν χαμηλότερο κίνδυνο. Η εντατικοποίηση των προπονητικών περιόδων καθώς και τα προπονητικά καμπ, επίσης, σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο. Το γεγονός αυτό δείχνει ότι δεν είναι μόνο η προπονητική επιβάρυνση, αλλά πιο σημαντικό το πώς αυτή κατανέμεται στον περιοδισμό.
Τρόπος ζωής και άλλοι επιβαρυντικοί παράγοντες
Άλλοι παράγοντες, όπως το ψυχολογικό στρες, το προσωπικό άγχος, η κακή διατροφή, η έλλειψη ύπνου, τα ταξίδια για αγώνες, κλπ, μπορεί να έχουν περαιτέρω αρνητικές επιπτώσεις στην ανοσία και τον κίνδυνο λοίμωξης. Πολλά από αυτά είναι δύσκολο να ποσοτικοποιηθούν, αλλά μελέτες σε ανθρώπους με τον ιό (π.χ. ρινοϊός) έχουν δείξει ότι η πιθανότητα ανάπτυξης λοιμώξεων όταν εκτίθενται είναι > 4 φορές μεγαλύτερη σε εκείνους που είχαν <6 ώρες έναντι> 6 ώρες ύπνο το προηγούμενο βράδυ
Η έκθεση
Ανεξάρτητα από την ανοσολογική κατάσταση, η λοίμωξη εξαρτάται επίσης από την έκθεση σε παθογόνα, που μπορεί να είναι πέραν του ελέγχου ενός αθλητή. Παράγοντες όπως η επαφή με πολλούς ανθρώπους (π.χ. πολυσύχναστα μέρη, την εργασία και τα ταξίδια), τον αυξημένο αερισμό κατά τη διάρκεια της άσκησης, και εκδορές του δέρματος μπορεί επίσης να αυξήσουν την έκθεση σε, ή τη θέση των παθογόνων στο σώμα. Στρατηγικές για την ελαχιστοποίηση της έκθεσης θα είναι ιδιαίτερα επωφελείς από αυτή την άποψη.
Διαχείριση και άλλα θέματα
Μερικές μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι οι αθλητές μπορεί να εμφανίσουν συμπτώματα απουσία αληθινής μόλυνσης (που πιθανώς σχετίζονται με οξεία φλεγμονή των αεραγωγών ή αλλεργία). Από ορισμένες απόψεις, αυτό δεν έχει τόση σημασία αν η αιτία είναι μολυσματική ή όχι καθώς και οι δύο θα μπορούσαν να επηρεάσουν αρνητικά τον αθλητή, αν και οι πραγματικές λοιμώξεις μπορεί να είναι πιο σοβαρές. Συνήθως, αν δεν είναι πραγματικά συμπτώματα λοίμωξης συνήθως θα συνεχιστεί για περίπου 2 ημέρες, ενώ οι περισσότερες λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος θα συνεχιστούν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Για τους λόγους αυτούς, είναι συνήθως σκόπιμο να σταματήσει την προπόνηση για την πρώτη ή δεύτερη ημέρα για να δει πώς θα εξελιχθούν τα συμπτώματα. Οι αθλητές μπορεί να είναι απρόθυμοι να μειώσουν την προπόνηση, αλλά η άσκηση με μια λοίμωξη μπορεί να είναι πολύ επικίνδυνη. Υπάρχουν κάποιες προτάσεις σχετικά με την άσκηση, όταν υπάρχουν συμπτώματα: ο κανόνας «πάνω από το λαιμό» ορίζει ότι, αν τα συμπτώματα εντοπίζονται πάνω από το λαιμό τότε είναι ανεκτή μια πολύ ελαφριά προπόνηση, διαφορετικά η προπόνηση θα πρέπει να σταματήσει μέχρι να αποκατασταθεί πλήρως (βλέπε Gleeson & Walsh, 2012 για περαιτέρω επισκόπηση).
Πρόληψη
Μερικοί, αλλά όχι όλοι, από τους παράγοντες που συμβάλλουν σε κίνδυνο λοίμωξης μπορούν να αποφεύγονται ή να ελαχιστοποιούνται. Παραδείγματα περιλαμβάνουν την αποφυγή των ατόμων με λοιμώξεις, τη διατήρηση της καλής προσωπικής υγιεινής και την απομόνωση των ασθενούντων μελών της ομάδας από την υπόλοιπη ομάδα. Άλλοι παράγοντες, όπως η ψυχολογική πίεση και ο ύπνος μπορεί να συμβάλει στον κίνδυνο μόλυνσης, έτσι από αυτή την άποψη οι αποτελεσματικές στρατηγικές διαχείρισης μπορεί να είναι χρήσιμες.
Έλεγχος
Μερικοί βιο-δείκτες μπορεί να παρέχουν έγκαιρες προειδοποιήσεις αυξημένου κινδύνου: συνήθως χρησιμοποιείται το IgA στο σάλιο καθώς είναι μη επεμβατική μέθοδος και υπάρχουν συσχετίσεις μεταξύ αυτού του δείκτη και του κινδύνου νόσου της άνω αναπνευστικής οδού. Ωστόσο, για να έχει πρακτικό όφελος για τους αθλητές στην παροχή πληροφοριών «έγκαιρης προειδοποίησης», απαιτείται τακτική παρακολούθηση και μετρήσεις με ταχεία γνωστοποίηση των αποτελεσμάτων. Εκτός από τους βιοδείκτες, η χρήση των ημερολογίων της προπόνησης, η καταγραφή της διάθεσης του αθλητή, του ύπνου, της διατροφής, του καρδιακού ρυθμού άσκησης και ηρεμίας μπορεί να βοηθήσουν στο να διαπιστωθεί αν ταιριάζουν με το κανονικό προφίλ του αθλητή και αν θα μπορούσε να βρίσκεται σε κίνδυνο για λοίμωξη. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι για να χρησιμοποιηθεί αποτελεσματικά αυτή η μέθοδος, είναι σημαντικό πρώτα να καθοριστεί το προφίλ κανονικότητας για τον αθλητή.
“Είναι γνωστό ότι η κακή διατροφή μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στο ανοσοποιητικό σύστημα και τον κίνδυνο λοίμωξης. Ειδικότερα, η έλλειψη ενέργειας, υδατανθράκων, πρωτεϊνών και / ή ορισμένων μικροθρεπτικών συνδέεται τη με κακή λειτουργία του ανοσοποιητικού.”
Διατροφή και δίαιτα
Είναι γνωστό ότι η κακή διατροφή μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στο ανοσοποιητικό σύστημα και τον κίνδυνο λοίμωξης. Ειδικότερα, η έλλειψη ενέργειας, υδατανθράκων, πρωτεϊνών και / ή ορισμένων μικροθρεπτικών συνδέεται τη με κακή λειτουργία του ανοσοποιητικού. Αυτό έχει οδηγήσει κάποιους να πιστεύουν ότι οι επιπλέον πρόσληψή τους θα ενισχύσει το ανοσοποιητικό σύστημα. Ωστόσο, τα ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι, αν ένας αθλητής πληροί τις ημερήσιες ανάγκες του σε ενέργεια και θρεπτικά συστατικά (δηλαδή μια υγιεινή και ισορροπημένη διατροφή), πρόσθετη λήψη δεν παρέχει περαιτέρω βοήθεια. Υπάρχουν επίσης πολλά προϊόντα που διατίθενται στο εμπόριο ως «ενισχυτικά του ανοσοποιητικού». Τα ερευνητικά δεδομένα για την πλειοψηφία αυτών των συμπληρωμάτων «ανοσο-ενίσχυσης» είναι ανύπαρκτα, αν και υπάρχουν μερικές με αποδείξεις οφέλους. Λεπτομερής περαιτέρω συζήτηση είναι πέρα από το σκοπό του παρόντος άρθρου, αλλά εν συντομία, μερικές πολυφαινόλες και τα προβιοτικά είναι ανάμεσα σε αυτά που δείχνουν πιο υποσχόμενα (Davison, Kehaya και Jones 2016). Ιστορικά, θεωρούνταν πάντα ότι το πιο αδιάψευστο διατροφικό αποδεικτικό στοιχείο (σε αυτούς που έχουν επάρκεια σε οποιαδήποτε θρεπτικά συστατικά) είναι για τους υδατάνθρακες (30-60 γραμ./ώρα κατά τη διάρκεια της άσκησης), καθώς αυτό αμβλύνει πολλούς ανοσο-κατασταλτικούς δείκτες, ως απάντηση στην έντονη / παρατεταμένη άσκηση. Ωστόσο, εν όψει της παραπάνω συζήτησης σχετικά με την αξία των δεικτών και την ανάγκη για σχετιζόμενους κλινικούς δείκτες, υπάρχει μια διακριτή έλλειψη στοιχείων ότι τα συμπληρώματα υδατανθράκων έχουν οποιαδήποτε επίδραση σε in vivo ή σε κλινικούς σχετιζόμενους δείκτες (π.χ. Davison et al., 2016) ή στην συχνότητα εμφάνισης λοιμώξεων του άνω αναπνευστικού συστήματος.
Περίληψη
Η έντονη άσκηση και τα μεγάλα προπονητικά φορτία μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά το ανοσοποιητικό σύστημα και να αυξήσουν τον κίνδυνο λοίμωξης του άνω αναπνευστικού συστήματος. Οι αθλητές μπορούν να ελαχιστοποιήσουν τους κινδύνους, εξασφαλίζοντας την κατάλληλη εκπαίδευση, την αποκατάσταση και διατροφή και ελαχιστοποιώντας τους ελεγχόμενους παράγοντες κινδύνου (π.χ. έκθεση και υγιεινή) όσο το δυνατόν περισσότερο.
Ο Dr Glen Davison Glen είναι ερευνητής στην ασκησιογενή ανοσολογία και συνεργάτης συντονιστής της ερευνητικής ομάδας αντοχής του Πανεπιστημίου του Kent.
Βιβλιογραφία:
Albers, R. et al. (2013). Monitoring immune modulation by nutrition in the general population: identifying and substantiating effects on human health. British Journal of Nutrition. 110(Suppl 2), S1-30.
Davison, G. et al. (2016). Carbohydrate supplementation does not blunt the prolonged exercise-induced reduction of in vivo immunity. European Journal of Nutrition. 55(4), 1583-1593.
Davison, G., Kehaya, C. & Jones, A.W. (2016). Nutritional and physical activity interventions to improve immunity. American Journal of Lifestyle Medicine, 10(3): 152-169. DOI: https://doi.org/10.1177/1559827614557773
Gleeson, M. & Walsh, N.P. (2012). The BASES expert statement on exercise, immunity, and infection. Journal of Sports Sciences. 30(3), 321-324.
Pyne, D.B. et al. (2005). Characterising the individual performance responses to mild illness in international swimmers. British Journal of Sports Medicine. 39(10), 752-756.
