Οι 6 Γυμναστικοί σύλλογοι – μέλη της Κυπριακής Ομοσπονδίας Ερασιτεχνικού Αθλητισμού Στίβου (ΚΟΕΑΣ) είναι:
– «ΤΑ ΟΛΥΜΠΙΑ» Λεμεσού (1892)
– «ΤΑ ΠΑΓΚΥΠΡΙΑ» Λευκωσίας (1894)
– «Ο ΖΗΝΩΝ» Λάρνακας (1896)
– «Ο ΚΟΡΟΙΒΟΣ» Πάφου (1896)
– «ΕΥΑΓΟΡΑΣ» Αμμοχώστου (1907)
– «ΠΡΑΞΑΝΔΡΟΣ» Κερύνεια (1917)
Τα Ολύμπια και τα Παγκυπρια ήταν και μεταξύ των 28 ιδρυτικών σωματείων του ΣΕΓΑΣ το 1897.
Το 1947 οι 6 Γυμναστικοί Σύλλογοι δημιούργησαν σε συνεργασία με τον ΣΕΓΑΣ, την Τοπική Επιτροπή ΣΕΓΑΣ Κύπρου (ΤΕΣΚ) με πρώτο πρόεδρο τον πολιτευτή δικηγόρο Ν. Κλ. Λανίτη.
Η Επιτροπή αυτή προωθούσε και προγραμμάτιζε τις αθλητικές δραστηριότητες και ειδικότερα τον στίβο στην Κύπρο και την εκπροσώπηση του στο εξωτερικό. Πέραν των Παγκυπρίων αγώνων ανδρών και γυναικών, καθιερώθηκαν οι εφηβικοί αγώνες , οι αγώνες νεανίδων, παίδων και κορασίδων, οι διασυλλογικοί, φθινοπωρινοί, εαρινοί, όπως και αγώνες εις μνήμη ηρώων (Μάτσεια, Αυξέντεια, Μυλώνεια κλπ).
-> ΔΣ ΚΟΕΑΣ
Το 1983 κατόπιν ανακήρυξης παράνομου κράτους στην κατεχόμενη Κύπρο, η ΤΕΣΚ κατέθεση αίτηση στην IAAF για δημιουργία ανεξάρτητης Ομοσπονδίας.
Η ΚΟΕΑΣ ιδρύθηκε το 1983 κι έγινε επίσημο μέλος της IAAF το 1984 (στη συνεδρίαση κατά τους Ο.Α. στο LA) οπότε και ανεξαρτητοποιήθηκε κι από τον ελλαδικό στίβο και από τότε συμμετέχει ανελλιπώς σ’ όλα τα Παγκόσμια και Πανευρωπαϊκά Πρωταθλήματα Στίβου, στους Κοινοπολιτειακούς Αγώνες, τους Μεσογειακούς Αγώνες κ.α.
Οι πρώτες παρουσίες
Στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1984 αγωνίστηκαν οι Φίλιππος Φιλίππου, Μάριος Κασιανίδης, Δημήτρης Αραούζος.
Η Κύπρος είχε γίνει από το 1979 πλήρες μέλος της ΔΟΕ και το 1980 είχε εκπροσώπηση σε 3 αθλήματα. Με την Ελλάδα είχαν αγωνιστεί οι Λάμπρος Κεφάλας και Μαρούλα Λάμπρου.
Στο 2ο παγκόσμιο πρωτάθλημα το 1987 αγωνίστηκαν ο Μάριος Χατζηανδρέου και η Άντρη Αβραάμ.
Στο 1ο παγκόσμιο πρωτάθλημα, ήταν δύο αθλητές της Κύπρου, οι Σπύρος Σπύρου και Φίλιππος Φιλίππου, που έλαβαν μέρος με την Ελλάδα – και δύο ακόμη, οι Χατζηνικολάου, Αγγελίδης, στην 4χ100μ.
Παγκύπριοι Αγώνες και Ελλάδα
Στην Κύπρο είχαν γίνει πριν τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896 και τις πρώτες ημέρες του έτους, για να επιλεγούν οι αθλητές που θα λάμβαναν μέρος στους Πανελλήνιους (που θα έδιναν και την πρόκριση) οι πρώτοι Παγκύπριοι Αγώνες, στον Γ.Σ. Ολύμπια στη Λεμεσό όπου ήταν δεκτός “πας Έλλην Κύπριος”. Τους οργάνωσαν οι Γυμναστικοί Σύλλογο «Ολύμπια» και «Τα Παγκύπρια» μαζί με αθλητές της Πάφου και της Λάρνακας.
Έγιναν σε 2 ημέρες τα αγωνίσματα : “άλμα εις τρία μετά δρόμου, δρόμος ταχύτητας 100μ, δρόμος 400μ, γυμνάσματα επί μονοζύγου και διζύγου ευστροφίας και ρώμης, άλμα εις εν μετά δρόμου, σφαιροβολία, άλμα εις ύψος μετά δρόμου, δρόμος 800μ., άλματα επί κοντώ, δρόμος 110 μετ’ έμποδίων”.
Ο πρώτος Κύπριος που συμμετείχε στους σύγχρονους Ολυμπιακούς ήταν ο 19χρονος τότε Αναστάσιος Ανδρέου από τη Λεμεσό, ο οποίος έτρεξε στα προκριματικά των 110μ. εμπόδια ενώ είχε λάβει μέρος και ο Χαράλαμπος Νικολαϊδης της Λευκωσίας.
Δεν έγιναν Παγκύπριοι σε περιόδους πολέμων ή επιδημιών ασθενειών ή θρησκευτικών αναταραχών –
τα έτη 1897, 1901, 1906-1909, 1912-1914, 1916-1918, 1920-1921, 1926-1932, 1941-1944, 1956-1957, 1964-1965.
Στο B’ Πανελλήνιο πρωτάθλημα στίβου του 1901 που ήταν το 1ο επίσημο πρωτάθλημα στίβου και διοργανώθηκε από τον ΣΕΓΑΣ στο Παναθηναϊκό στάδιο, ο Τύπος της εποχής υποδέχτηκε με πρωτοσέλιδα τους Κύπριους αθλητές που ήλθαν με το ατμόπλοιο “Σοφία”. Τους υποδέχτηκαν πολιτικοί αλλά και πλήθος κόσμου με κεντρικό σύνθημα την “Ένωση”.
Μεταξύ των συλλόγων που παρέλασαν στο Στάδιο ήταν οι:
-Γ.Σ. “Τα Παγκύπρια” με 6 αθλητές και στολή κυανή και κίτρινη.
-Γ.Σ. Ολύμπια Λεμεσού με 6 αθλητές και στολή ερυθρά και μέλαινα.
-Γ.Σ. Ζήνων Λάρνακας με 2 αθλητές και στολή πορτοκαλί.
Από το 1923 στο πρόγραμμα των Παγκυπρίων αγώνων περιλαμβάνονταν και ομαδικά αθλήματα (ποδόσφαιρο, χόκεϋ, πετόσφαιρα), την καλλιέργεια των οποίων προωθούσαν οι έξι Γυμναστικοί Σύλλογοι.
Μέχρι το 1929 ο νικητής σύλλογος των αγώνων αναδεικνυόταν ανο πολυνίκης ενώ από το 1930 ο νικητής αναδεικνυόταν με βαθμούς.
Μετά από την Οκτωβριανή επανάσταση του 1931 οι Άγγλοι απαγόρευσαν την τέλεση των Παγκυπρίων αγώνων και προώθησαν την δημιουργία ποδοσφαιρικών ομάδων στα κυβερνητικά τμήματα.
Οι σχολικοί αγώνες που είχαν αρχίσει να οργανώνονται από το 1893, καθιερώθηκαν σε μόνιμη βάση το 1928 με την τέλεση των Α’ Παγκυπρίων μαθητικών αγώνων στην Λεμεσό.
Το Παγκύπριο Πρωτάθλημα Στίβου Γυναικών διοργανώθηκε για πρώτη φορά το 1952.
Η Δομνίτσα Λανίτου – Καβουνίδου (Πρωταθλήτρια του Γ.Σ. Ολυμπία Λεμεσού) ήταν η πρώτη Ελληνίδα αθλήτρια στίβου που έλαβε μέρος σε Ολυμπιακούς Αγώνες, το 1936, ενώ αγωνίστηκε και στους επόμενους μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο, το 1948.
Τη μεγαλύτερη διάκριση σε Ολυμπιακούς αγώνες όσο οι Κύπριοι αθλητές αγωνίζονταν με την Ελλάδα, πέτυχε ο Σταύρος Τζιωρτζής το 1972 στο Μόναχο όπου στα 400μ. με εμπόδια τερμάτισε στην 6η θέση.
Στα Πανελλήνια Πρωταθλήματα
Το 1924 πρωταθλητής Ελλάδος ήταν τα Παγκυπρια.
Το 1925 έγιναν στις 23-26/4 τα 16α Παγκύπρια μαζί με τους Α’ Πανελλήνιους Αγώνες (Κύπρου), στη Λεμεσό και ήταν μάλιστα οι πρώτοι πανελλήνιοι εκτός Αθηνών. Συμμετείχαν 12 σύλλογοι από την Ελλάδα και οι 6 από την Κύπρο.
Το 1968 στις γυναίκες πρωταθλήτρια ήταν τα Ολυμπια, όπως και το 1983, ενώ τα έτη 1979-1980-1981 τα Παγκυπρια.
Το 1980 στους άνδρες ήταν ο Ευαγόρας. Εκείνη τη χρονιά το Πανελλήνιο πρωτάθλημα είχε γίνει στη Λευκωσία – στο Μακάρειο Στάδιο.
Μετά το 1984 (που η ΚΟΕΑΣ εντάχθηκε στην Παγκόσμια Ομοσπονδία) κι από το Πανελλήνιο Πρωτάθλημα του 1985 σταμάτησαν να βαθμολογούνται οι Κυπριακοί σύλλογοι.
Επιτυχίες εθνικής Κύπρου
Σε παγκόσμια πρωταθλήματα, ο Κυριάκος Ιωάννου ήταν στο άλμα σε ύψος 3ος το 2007, με 2,35μ., και 2ος το 2009 ενώ ήταν και 3ος στο κλειστό του 2008.
To 2019 ο Μίλαν Τραίκοβιτς κέρδισε τα 60μ. εμπόδια στο Ευρωπαικό κλειστού.
Το 1990 ο Μάριος Χατζηανδρέου ήταν νικητής στο τριπλούν στους Κοινοπολιτειακούς αγώνες.
Χρυσά σε Μεσογειακούς για την Κύπρο έχουν κερδίσει 2 φορές ο Χατζηανδρέου, 2 φορές ο Ιωάννου και από μια φορά ο Μαρκουλίδης και η Αρτυματά.
Χρυσό στο Ευρωπαικό Ε/Ν πήρε το 1991 ο Γιώργος Λουκαίδης, το 2023 η Βαλεντίνα Σάββα.
Διοργανώσεις στην Κύπρο
Το 1989 και το 2009 η Κύπρος φιλοξένησε τους Αγώνες Μικρών Κρατών Ευρώπης.
Το 2021 έγιναν οι αγώνες για την 3η κατηγορία του Ευρωπαϊκού εθνικών ομάδων
Από το 1987 διεξάγεται εναλλάξ σε Ελλάδα-Κύπρο συνάντηση Παίδων/Κορασίδων – στην Κύπρο έγινε πρώτη φορά το 1988 στη Λεμεσό.
Υπάρχει Αθλητικό Πρωτόκόλλο Συνεργασίας Γενικής Γραμματείας Αθλητισμού (ΓΓΑ) και Κυπριακού Οργανισμού Αθλητισμού (ΚΟΑ) για ανάπτυξη του αθλητισμού των δύο χωρών, με διάφορες δράσεις, πολλές διευκολύνσεις σε προετοιμασίες, διαμονή, συμμετοχή σε αγώνες.
(από: ΚΟΕΑΣ, ΚΟΑ, μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια και άλλες πηγές)
